E-Księgarnia
21 listopada 2019 r. , o godz. 19.00. w Ambasadzie RP w Brukseli odbyło się kolejne spotkanie w ramach cyklu „Przystanek Historia”.
Słowo wstępne wygłosił Artur Orzechowski – ambasador RP w Królestwie Belgii. Dr Jacek Magdoń z IPN Oddział w Rzeszowie wygłosił wykład „Wrzesień pułkownika Stanisława Maczka”.
Przybliżył szlak bojowy, jakim przeszła we wrześniu 1939 r. dowodzona przez pułkownika Stanisława Maczka 10. Brygada Kawalerii. W pierwszych dniach września 1939 r. 10. Brygada Kawalerii osłaniała lewe, południowe skrzydło Armii „Kraków”, zadając ciężkie straty jednostkom niemieckim pod Wysoką i Jordanowem. W następnych dniach 10. BK opóźniała natarcie niemieckich jednostek szybkich w głąb Małopolski, tocząc walki pod Wiśniczem, Rzeszowem, Łańcutem i Jarosławiem. Od 12 września brygada płk. Maczka walczyła z oddziałami Wehrmachtu w rejonie Lwowa, a po agresji Armii Czerwonej, wykonując rozkaz naczelnego wodza marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza, odeszła na południe i przekroczyła granicę polsko-węgierską na Przełęczy Tatarskiej (19 września).
Wykładowi towarzyszła projekcja filmu „Podkarpacki wrzesień”.
W związku z 80. rocznicą wybuchu II wojny światowej rzeszowski ośrodek TVP 3 Rzeszów we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie przygotował film „Podkarpacki wrzesień”. Film zrealizowali Beata Pardel i Grzegorz Boratyn. Produkcja w przystępny sposób opowiada o działaniach wojennych toczonych we wrześniu 1939 r. przede wszystkim na terenach Podkarpacia.
Kampania wrześniowa na Podkarpaciu rozpoczęła się od zbombardowania pierwszego dnia wojny lotnisk w Krośnie i Moderówce koło Jasła. Zginął jeden oficer i 20 uczniów Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich. Informację o tym ataku natychmiast otrzymał w Rzeszowie dowódca Armii Karpaty generał Kazimierz Fabrycy.
W czasie kampanii wrześniowej Armia Karpaty była odpowiedzialna za obronę południowej Polski i Centralnego Okręgu Przemysłowego. Atak nastąpił z dwóch kierunków. Z zachodu nacierali Niemcy, z południa pomagały im oddziały słowackie. Na terenie obecnego województwa podkarpackiego słowacka 3. Dywizja Piechoty doszła 11 września do linii Bukowsko-Baligród-Cisna. Armia niemiecka bardzo szybko zbombardowała miasta. Nie budynki wojskowe, ale dworce, kamienice i grupy uciekinierów z głębi kraju. To był „Blitzkrieg”, czyli wojna totalna. 13-letni wówczas Ludwik Misiek – ewakuowany z Komarna pod Lwowem – wspominał: „Niemieckie bombowce He-111 zmasakrowały nasz transport. 116 osób zginęło. Kobiety i dzieci. To było straszne. Zrzucili bomby i strzelali z broni pokładowej do uciekających w kukurydzę dzieci, do wózków”.
Pierwszą w regionie jednostką postawioną w stan wojennej gotowości była stacjonująca w Rzeszowie 10. Brygada Kawalerii pułkownika Stanisława Maczka. Na początku wojny walczyła pod Krakowem. Zamiast nowych czołgów miała jednak wysłużone „Vickersy” i na początku kampanii bardzo szybko musiała stoczyć bitwy z Niemcami pod Jordanowem, Kasiną i Dobczycami. Niemcy szybko zdobyli kolejne tereny. 6 września sztab Armii Karpaty został przeniesiony z Rzeszowa do Bachórza, a potem do Przemyśla. Dowódca jednostki rozkazał swoim żołnierzom obronę na Wisłoce i Sanie. Wycofywać musiała się również 10. Brygada Kawalerii. Jej dowódca otrzymał rozkaz obrony linii Rzeszów-Łańcut-Jarosław-Przeworsk. Rzeszów został zbombardowany przez niemieckie lotnictwo 7 września. Zginęło ponad sto osób. Obrona na Sanie się jednak nie udała. Najpierw Niemcy zajęli Jarosław, potem Przemyśl.
Jedna z największych i najbardziej krwawych bitew kampanii wrześniowej rozegrała się 12 września koło Birczy. 15 września 21. Dywizja Piechoty Górskiej generała Józefa Kustronia z Grupą Operacyjną „Boruta” generała Boruty-Spiechowicza zaatakowała jednostki niemieckie koło Oleszyc. Oddział generała Kustronia został zaskoczony w zasadzce. Generał zginął, tak jak wielu jego żołnierzy.
17 września na Polskę ze wschodu uderzyła armia sowiecka. Między 18 a 20 września Wojsko Polskie stoczyło ostatnie walki z Niemcami na terenie dzisiejszego województwa podkarpackiego. Była to część bitwy pod Tomaszowem Lubelskim, która skończyła się kapitulacją.
Fot. Katarzyna Kyc i Grzegorz Zdanek