E-Księgarnia
24 maja 2019 r. w Rzeszowie odbyła się uroczystość wręczenia odznaczeń państwowych – Krzyży Wolności i Solidarności, przyznanych przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudę na wniosek prezesa Instytutu Pamięci Narodowej.
Z rąk wiceprezesa IPN Jana Bastera odznaczenia odbrali działacze podziemnych struktur Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Roliników Indywidualnych „Solidarność”, Solidarności Walczącej, Konfederacji Polski Niepodległej oraz Niezależnego Zrzeszenia Studentów.
Uroczystość odbyła się w Bernardyńskim Centrum Religijno-Kulturowym przy Klasztorze OO. Bernardynów w Rzeszowie, ul. Sokoła 8.
Biogramy osób odznaczonych Krzyżem Wolności i Solidarności podczas uroczystości:
1. Maria Baran - Od roku 1981 należała do NSZZ „Solidarność” w Archiwum Państwowym w Rzeszowie. W latach 1983 – 1987 należała do Solidarności Walczącej - Oddział Rzeszów. Wspólnie z kolegami z zakładu pracy prowadziła na terenie Archiwum Państwowego w Rzeszowie magazyn papieru i materiałów drukarskich. Uczestniczyła w kolportażu prasy podziemnej (przewożenie nielegalnych druków z Krakowa) oraz w akcjach ulotkowych. W strukturze SW rozprowadzała także nielegalne wydawnictwa na terenie Rzeszowa. W 1989 r. uczestniczyła w reaktywowaniu jawnej działalności związkowej w Archiwum Państwowym w Rzeszowie.
2. Adam Chrabąszcz - W 1980 r. został przewodniczącym KZ NSZZ „Solidarność” w Przedsiębiorstwie Handlu Zagranicznego „BUMAR”. Dnia 13.12.1981 r. został zatrzymany, a następnie internowany w Ośrodku Odosobnienia w Białołęce. Po zwolnieniu z internowania dnia 29.04.1982 r. podjął działalność w strukturach organizacji podziemnych. Pełnił funkcję komentatora podziemnego miesięcznika „BAZA” w latach 1983-1989 (pod pseudonimem „Belfer”). W latach 1982-1986 współorganizował pomoc żywnościową dla więźniów politycznych i ich rodzin. Po powrocie z internowania w dniu 20.07.1982 r. rozwiązano z nim umowę o pracę.
3. Tadeusz Chrząszcz - Był założycielem NSZZ „Solidarność” i przewodniczącym Komisji Zakładowej w Rzeszowskim Przedsiębiorstwie Ceramiki Budowlanej w Rzeszowie. Na początku 1981 r. był uczestnikiem strajku chłopskiego w budynku byłej WRZZ w Rzeszowie. 13.12.1981 r. został zatrzymany a następnie internowany do 03.03.1982 r w Ośrodku Odosobnienia w Załężu k. Rzeszowa. W latach 1982-1984 był współpracownikiem Regionalnej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność” w Rzeszowie organizując w swoim domu spotkania członków RKW. Kilkakrotnie przeprowadzano z nim rozmowy profilaktyczne i ostrzegawcze oraz dokonano przeszukania pomieszczeń mieszkalnych.
4. Jan Gumiela - W 1980 r. włączył się w organizację Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych „Solidarność”. Od września 1984 r. uczestniczył w spotkaniach Duszpasterstwa Rolników w Stalowej Woli. Zatrzymany i tymczasowo aresztowany, w okresie od 9.10.1985 r. do 12.11.1985 r. w związku z kolportowaniem w Stalowej Woli biuletynów i ulotek nawołujących do bojkotu wyborów. Sąd Rejonowy w Stalowej Woli postanowieniem z 28.08.1986 r. umorzył postępowanie. Był inwigilowany przez Służbę Bezpieczeństwa w latach 1985-1990.
5. Sławina Teresa Kargol - Od 1980 r. była członkiem NSZZ „Solidarność” w Teatrze Lalki i Aktora „Kacperek” w Rzeszowie. Po wprowadzeniu stanu wojennego nawiązała współpracę z działaczami „Solidarności”, uczestniczyła w akcjach pomocy rodzinom internowanych. Działała w sieci kolportażu podziemnych publikacji Porozumienia Prasowego Solidarność Zwycięży oraz wydawnictw OKOR i Solidarności Walczącej. W jej mieszkaniu przeprowadzono dwukrotnie rewizje.
6. Stanisław Jan Koczwara - W sierpniu 1980 r. uczestniczył w strajku w Hucie Szkła Technicznego w Jaśle; był członkiem Komisji Zakładowej „Solidarność” w HST. 14.12.1981 r. uczestniczył w strajku w Hucie, za udział w którym został zwolniony dyscyplinarnie z pracy. Internowany w okresie od 15.12.1981 r. do 29.04.1982 r. w Ośrodkach Odosobnienia w Uhercach i Nowym Łupkowie. Był członkiem Komitetu Pomocy Aresztowanym, Duszpasterstwa Ludzi Pracy w Jaśle i Klubu Inteligencji Katolickiej. Kilkakrotnie zatrzymywany i przesłuchiwany. Inwigilowany przez Służbę Bezpieczeństwa w latach 1982-1990.
7. Janusz Maciej Krajewski - Studiując na Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie w 1982 r. włączył się w działalność struktur podziemnych „Solidarności” w Dębicy. Drukował „Biuletyn Dębicki Okręgowej Komisji Wykonawczej NSZZ »Solidarność« Ziemia Dębicka”. 11.06.1983 r. został aresztowany i osadzony w Zakładzie Karnym w Tarnowie. Postępowanie umorzono na mocy amnestii, a areszt uchylono 26.07.1983 r. Poddawany był rewizjom w domu rodzinnym w Dębicy oraz w akademiku w Krakowie.
8. Katarzyna Krasoń - Prowadziła z mężem gospodarstwo rolne w Łowisku. W dniu 12.11.1978 r. była jedną z 14-tu założycieli powstałego w Łowisku „Komitetu Samoobrony Chłopskiej Ziemi Rzeszowskiej”. Zebranie założycielskie KSChZR w Łowisku odbyło się przy udziale członków KSS KOR z Warszawy, którzy przybyli do Łowiska. Od 1980 roku wchodziła w skład redakcji „Wsi Rzeszowskiej – Niezależnego Pisma Chłopskiego”. W 1981 r. była uczestniczką strajku chłopskiego w Rzeszowie, a następnie współzałożycielką NSZZ RI „Solidarność” w Łowisku.
9. Witold Lechowski - Po wprowadzeniu stanu wojennego na terenie Jasła uczestniczył w kolportowaniu podziemnych wydawnictw. Od 1985 r. podczas studiów na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim podjął działalność w podziemnych strukturach NZS drukując i kolportując podziemne wydawnictwa. Brał czynny udział w uroczystościach i akcjach protestacyjnych organizowanych przez lubelską „Solidarność”. Współpracował z podziemnymi strukturami jasielskiej „Solidarności”.
10. Adam Pawluś - W dniu 13.12.1981 r. w Jaśle sporządził tekst ulotki nawołującej do nieposłuszeństwa wobec władzy. Zatrzymany 25.02.1982 r. i tymczasowo aresztowany. 31.03.1982 r. skazany na karę trzech lat pozbawienia wolności, którą odbywał w Zakładzie Karnym w Hrubieszowie. 19.04.1983 r. Rada Państwa warunkowo umorzyła resztę kary. Działał w strukturach podziemnych NSZZ „Solidarność” w Jaśle i woj. krośnieńskim oraz w Duszpasterstwie Ludzi Pracy w Jaśle. Od 1987 r. uczestniczył w pracach Komisji Interwencji i Praworządności NSZZ „Solidarność” Podkarpacia. Od marca 1989 r. członek Międzyzakładowej Komisji Organizacyjnej NSZZ „Solidarność” w Jaśle.
11. Marian Pyra - W 1980 r. był przewodniczącym Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność w SKR w Godowej. Po wprowadzeniu stanu wojennego, brał udział w redagowaniu Biuletynu Informacyjnego Ziemi Strzyżowskiej, organizował drukowanie i kolportaż podziemnych ulotek. Zorganizował akcje ulotkowe podczas kampanii wyborczych do rad narodowych w 1984 r. i do Sejmu w 1985 r. Prowadził aktywną działalność w Duszpasterstwie Rolników. W okresie 1984-1988 był kontrolowany operacyjnie. Posiadał zastrzeżenie wyjazdu do krajów kapitalistycznych w latach 1986 do 1988.
12. Franciszek Rokicki - W styczniu i lutym 1981 roku brał udział w okupacyjnym strajku rolników w Rzeszowie i Ustrzykach Dolnych w delegacji rolników z woj. białostockiego. W okresie 1988-1989 aktywnie uczestniczył w podziemnej działalności Ogólnopolskiego Komitetu Oporu Rolników- region Białystok. Zajmował się kolportażem nielegalnych pism i wydawnictw. W tym samym czasie zorganizował koła gminne NSZZ RI ”Solidarność” na terenie woj. białostockiego.
Pośmiertnie:
1. Jan Zdzisław Hatłas (1937-2007) - Od roku 1980 był członkiem NSZZ „Solidarność”, wiceprzewodniczącym Zakładowej Komisji Związkowej w kopalni „Knurów”. W dniu 16.12.1981 r. został zatrzymany a następnie internowany w Ośrodku Odosobnienia w Zabrzu-Zaborzu na podstawie decyzji o internowaniu Komendanta Wojewódzkiego MO w Katowicach z 13.12.1981 r. Zwolniony na podstawie decyzji o uchyleniu internowania z 19.02.1982 r.
2. Stanisław Łoza (1947 - 2018) - Od jesieni 1980 r. był członkiem Prezydium Komisji Zakładowej „Solidarności” ” w WSK PZL w Rzeszowie. Uczestniczył w strajku w dniach 14-16 grudnia 1981 r. na WSK PZL oraz wyniesieniu dokumentacji i sztandaru „Solidarności” z pilnie strzeżonego zakładu. Sztandar ukrywał do października 1987 roku. We wrześniu 1982 r. był współzałożycielem Tymczasowej Komisji Zakładowej „S” WSK Rzeszów. Organizował pomoc dla rodzin internowanych i represjonowanych. Prowadził kolportaż prasy podziemnej i wydawnictw niezależnych. Działalność tę kontynuował aż do roku 1989.
Osoby odznaczone Krzyżem Wolności i Solidarności podczas uroczystości w Rzeszowie w różny sposób i na różnych polach przyczyniały się do odzyskania przez nasz kraj wolności i niepodległości. Przesłanki niełatwego wyboru przeciwstawienia się jak wówczas wydawało się wszechmocnej władzy komunistów bywały bardzo różne. U niektórych były to tradycje rodzinne, wartości wyniesione z domu, wierność religijnym przekonaniom, u innych niezgoda na obserwowaną wokół siebie niesprawiedliwość, panujące powszechne zakłamanie oraz prześladowanie za niezależne postawy i wygłaszane nieprawomyślne poglądy. Katalizatorem tych niepodległościowo-wolnościowych postaw było powstanie niezależnych związków zawodowych w zakładach pracy oraz związków rolniczej „Solidarności” na wsi, a także niezależnych organizacji takich jak Niezależne Zrzeszenie Studentów. Działania te przybierały zróżnicowane formy: poczynając od sierpniowych strajków w których wielu z tego grona brało osobisty udział, poprzez tworzenie struktur niezależnych organizacji, które często przyjmowały wiele mówiącą, piękną nazwę „Solidarność”, aż po niewielkie inicjatywy środowiskowe np. Kluby Inteligencji Katolickiej. Działania te napotykały na liczne opory ze strony komunistycznej władzy zwłaszcza na wsi. Aby ten opór przełamać konieczne były nieraz strajki, zwłaszcza te najbardziej znane zakończone porozumieniami rzeszowsko-ustrzyckimi z 1981 roku w których kilkoro spośród odznaczonych brało osobiście udział.
Podstępne zduszenie rodzących się nadziei w tragiczną grudniową noc wielu załamało, ale też dla wielu innych było wezwaniem do działania, do opowiedzenia się po stronie prawdy, do obrony bitych, aresztowanych i prześladowanych. Tysiące osób zdaniem władzy najbardziej niebezpiecznych pozbawiono wolności, czasem nawet na długie miesiące. Bezprawie to nazwano eufemistycznie internowaniem. Do grona tych osób dochodzili kolejni „internowani” spośród osób których władze chciały się pozbyć, a brakowało dowodów ich „antypaństwowej” działalności. Są wśród dzisiaj odznaczanych osoby z obu tych kategorii. Udział w strajkach zorganizowanych na wieść o wprowadzeniu stanu wojennego karano także wyrzuceniem z pracy, bądź innymi szykanami których także doświadczyła część odznaczonych. Zarówno internowanych jak i inne osoby działające w podziemiu zachęcano a niekiedy wręcz zmuszano do emigracji, inni zmęczeni represjami i brakiem perspektyw na godne życie w kraju sami podejmowali trudną decyzję o opuszczeniu rodzinnej ziemi.
Pomimo tych i wielu innych tutaj nie wymienionych szykan szlachetne osoby od razu i bez liczenia na podziękowanie przystąpiły do organizowania pomocy dla uwięzionych i represjonowanych w myśl wyznawanego hasła bycia solidarnymi z będącymi w potrzebie. Redagowali, drukowali i kolportowali ulotki, biuletyny, a w miarę rozwoju ruchu wydawniczego także książki, kalendarze, kasety i znaczki poczty podziemnej. Uczestniczyli w demonstracjach, wiecach i mszach w intencji Ojczyzny. Odtwarzali struktury podziemne zdelegalizowanych organizacji NSZZ „Solidarność”, NSZZ RI „Solidarność”, NZS czy KPN. Powstawały także nowe organizacje takie jak nielegalnie działające Solidarność Walcząca czy Ogólnopolski Komitet Oporu Rolników oraz korzystające z ochrony kościoła katolickiego Duszpasterstwa Ludzi Pracy. Bez tych niekiedy nawet drobnych form wyrażania sprzeciwu, budowania obszarów niezależnego działania nie doszłoby do „Okrągłego Stołu” i pierwszych częściowo wolnych wyborów sprzed równo trzydziestu lat i idących w ślad za nimi zmian, które doprowadziły do obalenia w Polsce i innych państwach bloku wschodniego komunizmu.
Ustawą z dnia 5 sierpnia 2010 r. ustanowione zostało nowe - chociaż nawiązujące do przedwojennego Krzyża Niepodległości - odznaczenie cywilne noszące wiele mówiącą nazwę Krzyż Wolności i Solidarności. Nadawane jest ono przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Instytutu Pamięci Narodowej , działaczom opozycji wobec dyktatury komunistycznej w PRL. Po raz pierwszy Krzyż został nadany w czerwcu 2011 r. przy okazji obchodów 35. rocznicy wydarzeń radomskich. Grono wyróżnionych nim już kilku tysięcy osób poszerza się o kolejne nazwiska. Zasługi, dokonania, droga życiowa i doznane represje każdej z nich są inne. Ich stopniowanie i porównywanie ze sobą mija się z celem, najważniejszy jest fakt, że każda z odznaczonych osób służyła w miarę swych możliwości zawartej w nazwie odznaczenia idei Wolności i Solidarności. Ojczyzna w osobach Prezydenta RP i Prezesa IPN honorując zasługi odznaczonych składa w ten sposób podziękowania za ich trud i doznane cierpienia. Odznaczenie to będzie z pewnością dla nich i ich rodzin znakiem, że dokonywali w życiu właściwych wyborów dobrze przysługując się do odzyskania suwerenności i pełnej niepodległości przez Polskę.
Fot. Igor Witowicz