E-Księgarnia
W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r., by złamać kręgosłup „Solidarności”, wprowadzono stan wojenny. Władzę w Polsce przejęła junta wojskowa pod przywództwem gen. Wojciecha Jaruzelskiego. Tym samym komunistyczny reżim wypowiedział wojnę własnemu narodowi i powrócił do represji masowych, charakterystycznych dla lat tzw. stalinizmu.
Po wprowadzeniu stanu wojennego USA nałożyły na Związek Sowiecki i PRL sankcje gospodarcze, które miały zmusić komunistów do ustępstw wobec opozycji. Następnie Prezydent USA Ronald Regan wezwał rodaków, by zapalili w swych oknach świeczki. „My, ludzie Wolnego Świata, solidaryzujemy się z naszymi polskimi braćmi i siostrami. Ich sprawa jest naszą sprawą, a nasze modlitwy i nadzieje kierują się ku nim w to Boże Narodzenie” – powiedział w pamiętnym telewizyjnym przemówieniu z 23 grudnia 1981 r. W ten sposób prezydent USA Ronald Reagan bardzo chciał pokazać, że jego kraj, potępiając działania ekipy Wojciecha Jaruzelskiego, solidaryzuje się z milionami Polaków, których wolnościowe nadzieje zostały brutalnie zgaszone.
W raz z nowym rokiem 30 stycznia 1982 r. został ogłoszony przez amerykańską administrację Dniem Solidarności z Polską. W wielu miastach zachodniego świata odbyły się wówczas demonstracje poparcia dla zawieszonego związku zawodowego „Solidarność”. Dzień później, 31 stycznia, stacje telewizyjne w kilkudziesięciu krajach wyemitowały – w całości lub obszernych fragmentach – audycję Let Poland be Poland (Żeby Polska była Polską), przygotowaną przez amerykańską agencję rządową ICA (ang. International Communications Agency we współpracy z Departamentem Obrony USA).
Do udziału w audycji – zrealizowanej w hollywoodzkim stylu – udało się przekonać tak znanych artystów, jak Frank Sinatra, Kirk Douglas, Henry Fonda czy Orson Welles. Wystąpili w niej też czołowi zachodni politycy: prócz Reagana m.in. brytyjska premier Margaret Thatcher, prezydent Francji François Mitterrand i kanclerz RFN Helmut Schmidt. Mimo dzielących ich różnic – także w podejściu do PRL i Związku Sowieckiego – tym razem potrafili stworzyć wspólny front.
Audycja miała na całym świecie blisko 200 milionów widzów i była przykładem tego, jak ważną rolę (oprócz wojska) odgrywa we współczesnej polityce miękka siła – soft power. W Polsce program ten po raz pierwszy wyemitowała TVP Historia 13 grudnia 2011 r. Warto dodać, że wersję audio Głos Ameryki przygotował w 39 wersjach językowych. Audycję emitowały także Radio Wolna Europa, Radio Liberty oraz Radio France Internationale. Prasa PRL, pozostająca na usługach reżimu wojskowego, starała się ośmieszyć i zdezawuować audycję. Jednak bezskutecznie, bo ostatecznie społeczeństwo polskie nie uległo tyranii Jaruzelskiego.
***
Instytut Pamięci Narodowej od lat bada zachodnie reakcje na wprowadzenie w PRL stanu wojennego. Między innymi temu zagadnieniu jest poświęcona obszerna monografia pt. „Kłopotliwa panna „S”. Postawy polityczne Zachodu wobec „Solidarności” na tle stosunków z PRL (1980–1989)” autorstwa dr. hab. Patryka Pleskota (2013). Niniejsza pozycja dostępna jest w naszych księgarniach stacjonarnie lub online.
W 2021 r. IPN wydał książkę pt. „Post po „karnawale”. Amerykańskie placówki dyplomatyczne w PRL wobec pierwszych tygodni stanu wojennego”, wprowadzenie, wybór i opracowanie również autorstwa Patryka Pleskota. Tom prezentuje wybór dokumentów: tłumaczeń raportów ambasady USA w Warszawie z pierwszych tygodni stanu wojennego, sporządzonych przez Departament II MSW (kontrywiad). Książkę można uznać za kontynuację publikacji „Karnawał” po amerykańsku, wydanej w 2020 r. Niniejsza pozycja dostępna jest w naszych księgarniach stacjonarnie lub online.
Z kolei dr hab. Tytus Jaskułowski opublikował zbiór „Dyplomacja RFN wobec stanu wojennego – źródła niekoniecznie dyplomatyczne” (2021), dostępny także bezpłatnie w formacie PDF pod poniższym linkiem.
Wiele materiałów o reakcjach Zachodu i polskiej emigracji na stan wojenny jest dostępnych w portalu IPN przystanekhistoria.pl, na innych stronach Instytutu Pamięci Narodowej oraz na kanale IPNtv:
- Patryk Pleskot, Maciej Kwaśniewski, Let Poland be Poland. Nigdy Polska nie była tak popularna
- Marta Marcinkiewicz, Działalność Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża jako przykład pomocy zagranicznej dla internowanych w stanie wojennym
- Tytus Jaskułowski, Stan wojenny a dyplomacja RFN – Déjà vu z grudnia 1970?
- Patryk Pleskot, Solidarni z Solidarnością
- Krzysztof Tarka, „Rozwydrzeni janczarzy” i „kukła moskiewska”, czyli emigracja o stanie wojennym
Zachęcamy ponadto do zapoznania się z wystawą „Wasza Solidarność – nasza wolność. Reakcje emigracji polskiej i świata na wprowadzenie stanu wojennego”, dostępną online pod poniższym linkiem. Materiały wykorzystane do wystawy pochodzą ze zbiorów: Archiwum CFDT (Francja), Archiwum Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”, Archiwum Ośrodka KARTA, Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji, Archiwum Polskiej Misji Katolickiej w Monachium, Biblioteki Polskiej w Londynie, Europejskiego Centrum Solidarności, Instytutu Piłsudskiego w Nowym Jorku, Instytutu Polskiego i Muzeum im. Gen. Sikorskiego w Londynie, Marka Garzteckiego, Ireny Lasoty, Adama Kiernika, Wiktora Moszczyńskiego.
W 40. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach we współpracy ze Śląskim Centrum Wolności i Solidarności w Katowicach przygotował tekę edukacyjną „Stan wojenny 1981–1983”, skierowaną do nauczycieli szkół podstawowych i ponadpodstawowych, uczących takich przedmiotów jak historia, wiedza o społeczeństwie, język polski czy historia sztuki. Celem zawartych w publikacji materiałów jest uzupełnienie i rozwinięcie obecnej w podręcznikach szkolnych narracji, odnoszącej się do okresu stanu wojennego, tj. przyczyn, źródeł i okoliczności jego wprowadzenia, przebiegu, najważniejszych wydarzeń oraz skutków dla szeroko pojętego życia politycznego i społeczno-gospodarczego w latach 80. XX wieku. Teka edukacyjna jest dostępna pod poniższym linkiem.
