Obchody Dnia Solidarności i Wolności oraz 42. rocznica podpisania Porozumień Sierpniowych i powstania NSZZ „Solidarność” – Rzeszów, 31 sierpnia 2022 - Aktualności - Instytut Pamięci Narodowej

Porozumienie stało się zaczątkiem dziesięciomilionowego ruchu mającego przyczynić się do upadku komunizmu w Europie. W sierpniu 1980 r. według oficjalnych danych strajkowało ok. 700 zakładów pracy (700 tys. osób). Liczbę działaczy „Solidarności” w latach 1980–1981 szacuje się na 9–10 mln.

Na początku lipca 1980 r. na skutek podwyżki cen mięsa i jego przetworów sprzedawanych w sklepach i stołówkach zakładowych wybuchły spontaniczne strajki w zakładach pracy na południu i wschodzie kraju, w Mielcu, Stalowej Woli, Sanoku, na Lubelszczyźnie. Protesty szybko wygasały po negocjacjach władz ze strajkującymi załogami, którym obiecywano realizację postulatów ekonomicznych. Tymczasem 14 sierpnia 1980 r. w Stoczni Gdańskiej im. Lenina wybuchł strajk w obronie zwolnionej z pracy Anny Walentynowicz, działaczki WZZ Wybrzeża. Po dwóch dniach protest został przerwany, ale potem na skutek nalegań delegatów innych zakładów pracy, które poparły żądania stoczniowców, był kontynuowany jako strajk solidarnościowy. „Dyscyplinarne” zwolnienie Anny Walentynowicz doprowadziło do powstania największego ruchu społecznego w polskiej historii – NSZZ Solidarność. Powołano Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, który sformułował 21 postulatów. Najważniejsze dotyczyły utworzenia prawdziwie wolnych i niezależnych związków zawodowych i upamiętnienia ofiar tragedii grudnia 1970 r. Na czele protestu stanął Lech Wałęsa.

W Międzyzakładowych Komitetach Strajkowych w Stoczni Gdańskiej skupionych było ok. 800 zakładów pracy z Wybrzeża Gdańskiego. Miejskie komitety strajkowe powstały także w Elblągu i Szczecinie. 26 sierpnia 1980 r. rozpoczęły się strajki na Dolnym Śląsku, a 29 sierpnia „stanęły” kopalnie na Górnym Śląsku. Do protestów przyłączały się także zakłady z innych miast Polski. Pod naporem akcji strajkowej władze PRL zgodziły się na powstanie niezależnych związków zawodowych. 30 sierpnia 1980 r. podpisano porozumienia w Szczecinie, 31 sierpnia w Gdańsku, 3 września w Jastrzębiu-Zdroju, a 11 września w Hucie Katowice (Dąbrowa Górnicza).

Powstanie niezależnego związku zawodowego, a w istocie wielkiego ruchu społecznego, wyzwoliło w Polakach nie notowaną wcześniej pod rządami komunistów ogromną aktywność w wymiarze politycznym i społecznym. Dotychczas niespotykana była sytuacja, w której władze jakiegokolwiek związku, stowarzyszenia czy organizacji wybierane były w sposób demokratyczny i wolny. Udział setek osób w związkowych zebraniach wyborczych w zakładzie i angażowanie się w pełnienie odpowiedzialnych funkcji z wyboru, stanowiły zupełnie nową rzeczywistość.

Od pierwszych dni września 1980 r. „Solidarność” stała się nie tylko związkiem zawodowym, ale i ruchem społecznym ogarniającym wszystkie sfery życia społecznego i politycznego. Okazała się niespotykaną w bloku wschodnim zinstytucjonalizowaną formą opozycji wobec komunizmu. Na wolnościowej fali powstały niezależne organizacje rolnicze i studenckie: NSZZ Rolników Indywidualnych i Niezależne Zrzeszenie Studentów.
Wraz z rewolucją „Solidarności” w Polsce pojawiły się przejawy społeczeństwa obywatelskiego. Na niespotykaną skalę rozwinęła się niezależna poligrafia. W wielu zakładach pracy i instytucjach ukazywały się redagowane w sposób oddolny związkowe biuletyny informacyjne oraz czasopisma. W ramach Związku prowadzono działalność kulturalną, samokształceniową, naukową i oświatową. Wiele cennych i wolnościowych inicjatyw podejmowano we współpracy z Kościołem. To wszystko sprawiało, że obok oficjalnego PRL-owskiego życia toczyło się inne, niezależne i pozbawione reżimowej kontroli.

* * *

Regionalne obchody 42. rocznica podpisania Porozumień Sierpniowych i powstania NSZZ „Solidarność” rozpoczęły się o godz. 10:00 przed siedzibą Zarządu Regionu Rzeszowskiego NSZZ „Solidarność”, gdzie stoi obelisk z tablicą „Znanym i Nieznanym Ludziom Solidarności w dowód dumy i pamięci”. Złożono kwiaty i zapalono znicze. Z ramienia NSZZ „Solidarność” kwiaty złożyli Bogumiła Stec-Świderska, Marek Hojło i Andrzej Filipczyk. Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie reprezentowali Maria Rejman i Grzegorz Leszczyński z Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa.

Tablica „Znanym i Nieznanym Ludziom Solidarności…” umieszczona została w 2021 r. na cokole obelisku poświęconego pamięci Adama Matuszaka, który został odsłonięty 31 sierpnia 1998 r. z okazji 18 rocznicy powstania NSZZ „Solidarność”. Obelisk obecnie stoi przy ulicy Adama Matuszczaka 14, a umieszczone na nim tablice upamiętniają pierwszego przewodniczącego NSZZ „Solidarność” WSK PZL-Rzeszów oraz Znanych i Nieznanych Ludzi Solidarności w dowód dumy i pamięci w 41 rocznicę powstania NSZZ „Solidarność” oraz 40 rocznicę wprowadzenia stanu wojennego.

Następnym punktem obchodów była debata pokoleniowa „O Solidarności, która zmieniła bieg historii”, która odbyła się o godz. 14:00 w sali kolumnowej w Podkarpackim Urzędzie Wojewódzkim w Rzeszowie. Członkowie Koła Naukowego Powszechnej Historii Prawa Uniwersytetu Rzeszowskiego rozmawiali z działaczami NSZZ „Solidarność” reprezentującymi środowiska: robotnicze, rolnicze, oświatowe i represjonowanych w stanie wojennym. Moderatorem debaty był dr hab. Dariusz Iwaneczko, dyrektor Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, w dyskusji brali udział Adam Śnieżek, informatyk i programista w WSK PZL Rzeszów, współzałożyciel Komitetu Założycielskiego „Solidarność”, poseł na Sejm RP, Antoni Myjak, przedstawiciel studentów, Stanisław Hulek, działacz NSZZ „Solidarność” w Zakładach Magnezytowych w Ropczycach i Kamil Nowak, Henryk Cząstka, współorganizator „Solidarności Wiejskiej” i Sebastian Śliwa, Mieczysław Liber, przewodniczący Komitetu Założycielskiego „Solidarność” w Fabryce Maszyn w Leżajsku i Patryk Grad, przedstawiciel młodego pokolenia Polaków. Panel zakończono dyskusją między Stanisławem Alotem, współorganizatorem struktur związkowych „Solidarności” w szkołach województwa rzeszowskiego, a Bartłomiejem Piwowarem z Koła Naukowego Powszechnej Historii Prawa Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Wydarzenie zostało przygotowane przez Wojewodę Podkarpackiego i Region Rzeszowski NSZZ „Solidarność”. W gronie zaproszonych gości znaleźli się m. in. podkarpaccy parlamentarzyści Piotr Babinetz, Andrzej Szlachta, Adam Śnieżek, marszałek województwa podkarpackiego Władysław Ortyl, przedstawiciele służb mundurowych oraz rządowej administracji zespolonej.

Obchody zakończyła Msza św. w intencji NSZZ „Solidarność” i Ojczyzny w kościele farnym w Rzeszowie, po której jak co roku zapalono znicze i złożono kwiaty pod krzyżem misyjnym.